In De Volkskrant van zaterdag 25 november 2023 (helaas achter een betaalmuur) las ik het artikel van Esma Linnemann. Het ging over seks en had een bijzonder uitnodigende titel: “Hoe we allemaal betere seks kunnen krijgen.” Meer uitnodiging had ik niet nodig om te gaan lezen…
Linnemann interviewde Manon Garcia (*) naar aanleiding van de verschijning van haar boek over een nieuwe invulling van het begrip ‘consent’ (ook wel instemming genoemd). En deze term zingt niet alleen rond bij de #MeToo-beweging, maar ook in de BDSM-wereld. Het wordt nog boeiender als Garcia (in haar boek van 2023) het begrip ‘consent’ gaat bekijken door de bril van filosofen als Jean-Jacques Rousseau, John Stuart Mill en Immanuel Kant, én … door die van BDSM’ers!
(*) Frans, feministisch filosoof, auteur van 2 boeken “We are not born submissive” (2018) en “The joy of consent” (2023).
#MeToo en consent
De #MeToo-beweging bracht niet alleen een bijzonder pijnlijk ‘fenomeen’ naar buiten, maar zocht ook naar een manier om (voornamelijk, maar niet alleen) vrouwen een betere bescherming te kunnen bieden. Er werd gezocht naar een nieuwe en betere invulling van het begrip ‘consent’. Het moest de magische formule worden in de strijd tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Van mannen werd verwacht dat ze actiever moesten zoeken naar instemming en van vrouwen dat ze nauwkeuriger hun (seksuele) voorkeuren en wensen zouden aangeven. Maar het begrip consent stond al snel ter discussie en die discussie klinkt vandaag (6 jaar na 2017) alleen maar luider. Niet alleen in conservatieve kringen werd de gruwel van scenario’s bekritiseerd waarbij sekspartners over elk standje moesten gaan overleggen en er consentformulieren ondertekend moesten worden. Mannen begonnen zich massaal af te vragen of je nog wel seks kon hebben zonder het risico voor de rechter gesleept te worden. Vrouwen rapporteerden zoveel teleurstellende seks, en kampten met een wereld van dubbele standaarden. Ook feministen twijfelden of vrouwen hier nu plots wél mee geholpen zouden worden, als ze al honderden jaren de ‘keuze’ hadden om ofwel preuts dan wel sletterig genoemd te worden als ze al dan niet open waren over hun seksuele wensen. Daar bovenop vonden veel mannen dat praten over seks al het plezier eruit haalde. Dat was tenminste de reactie die Garcia kreeg van haar veel oudere, mannelijke, Franse collega’s…
Puritanisme
Redenen te over voor Garcia om in haar boek “The Joy of Consent” op zoek te gaan naar inspiratie om een nieuwe, hoopvolle invulling te geven aan het begrip consent. Een invulling die beter aansluit bij de unieke, kwetsbare en morele ervaring die seks is.
Haar eerste vaststellingen waren allesbehalve hoopgevend. Zo leeft in Frankrijk nog sterk het idee dat mannen het initiatief tot seks nemen en dat vrouwen zich daaraan onderwerpen. Zo begon niet toevallig in Frankrijk ook de eerste tegenbeweging tegen #MeToo. Daar geldt nog steeds: “L’homme propose, la femme dispose”. Het idee dat mannen altijd seks zouden willen en dat het aan vrouwen is om die seks toe te staan of af te wijzen, is juist de reden dat zoveel heteroseksuele vrouwen slechte seks ervaren, beweert Garcia. Haar stelling dat de meeste heteroseksuele mannen zich maar matig interesseren in het seksuele plezier van vrouwen, werd haar niet in dank afgenomen. Garcia countert deze kritiek op basis van tal van onderzoeken die aantoonden dat heteroseksuele vrouwen een veel lagere seksuele tevredenheid hebben dan lesbische vrouwen, homoseksuele én heteroseksuele mannen. Heteroseksuele seks is voornamelijk gericht op het plezier van mannen, en mannen zijn gewend om hun versie van goede seks aan hun vrouwelijke partners op te leggen.
Garcia voegt daar fijntjes aan toe: “Als er werkelijk zoveel interesse zou zijn voor het plezier van de vrouw, waarom duurde het dan tot 2005 eer de eerste wetenschappelijke anatomie van de clitoris in beeld gebracht werd?”
Hoop, maar ook een misverstand
Natuurlijk heeft #MeToo ook veel goeds gebracht. Vrouwen geven makkelijker aan wat ze wel en niet willen in bed. In heel wat landen werden de zedenwetten aangepast en niet consensuele seks strafbaar gesteld, zelfs zonder dat er bewijs moet geleverd worden dat er fysiek geweld gebruikt werd. Maar toch vind Garcia dat de bewijslast nog teveel bij de vrouwen ligt. Het gaat er nog steeds om wat slachtoffers wel en niet doen om seks onder dwang te voorkomen.
Instemming werd dan wel als een prioritaire voorwaarde gesteld, maar het is niet noodzakelijk een garantie op goede seks. Mannen en vrouwen zijn nog steeds niet gelijkwaardig en gendernormen maken nog steeds dat vrouwen geen “nee” zeggen. En daar zijn nog best veel redenen voor: vrouwen willen meegaand zijn, hebben angst voor de reactie van de ander of voelen zich verplicht. Consent wordt nog teveel aanzien als een eenmalig akkoord, terwijl het een proces zou moeten zijn waarbij aftasten en blijvend communiceren noodzakelijk blijven.
Nu is het begin van een oplossing om instemming te definiëren niet eens zo ver te zoeken, want het woord consent is afgeleid van het Latijnse cum sentire wat “voelen met” betekent. Garcia benoemt het als het moment waarop beide partners mekaar aanvoelen, besluiten wat ze gaan doen, én dit in het volle besef dat er geen gelijkwaardigheid is tussen mannen en vrouwen. De gelijkwaardigheid moet tot stand komen door wat Garcia de ‘erotische conversatie’ noemt. (zie verder) Maar eerst nog wat historiek…
De evolutie in het begrip consent aan de hand van enkele filosofische opvattingen
Filosofen zijn denkers die streven naar kennis en wijsheid over de wereld, zij ontwikkelen daarvoor nieuwe theorieën. Maar theorieën kunnen, om diverse redenen, totaal verouderd zijn en/of ver van de praktijk staan. Ons aan het denken zetten, dat doen ze wel.
Rousseau, Mill en Kant: de theorie
- Rousseau (*) vat de vrouwelijke instemming, met welke seks dan ook, als volgt samen: “Er is instemming als ze zich niet erg verzet”. En dat kunnen we nu als een barbaarse visie bestempelen, ware het niet dat in de 18e eeuw het huwelijk een contract was waarbij de echtgenoot heerser werd over het lichaam van zijn vrouw. In Frankrijk werd verkrachting binnen het huwelijk pas in 1990 strafbaar gesteld; in Duitsland was dat pas in 1997. Veel inspiratie valt hierin niet te vinden, maar het geeft wel aan waar we vandaan komen…
(*) Jean-Jacques Rousseau – Zwitsers/Frans filosoof, schrijver (1712-1778)
- Volgens Mill (*) zijn alle mensen gelijkwaardig en rationeel handelende wezens. Als beide partijen instemmen, dan is het niet aan de maatschappij om in te grijpen. Bij (seksueel) grensoverschrijdend gedrag is een gebrek aan verzet onvoldoende om instemming te veronderstellen, neen, daarvoor wordt een actief akkoord noodzakelijk. Mill hield echter geen rekening met wat in de samenleving leefde en hoe machtsverhoudingen (kunnen) werken tussen individuen. Dat heeft #MeToo op grote schaal blootgelegd!
(*) John Stuart Mill – Engels filosoof, econoom (1806 – 1873)
- Kant (*) geeft een veel diepere invulling aan de betekenis van consent. Werkelijk instemming is voor hem de manifestatie van de menselijke autonomie en waardigheid. Als je Kants idee van consent toepast op seksuele instemming, dan gaat het erom hoe je seks kunt hebben. En evenzeer hoe je interesse toont in wat de ander wil en verlangt. Dat resulteert in een gedrag waarbij je de ander niet misbruikt voor het eigen genot maar waarbij je rekening houdt met diens dieperliggende verlangens. Mensen zijn geen middel, maar een doel op zichzelf. Die invulling van (seksuele) consent biedt al veel meer inspiratie, zegt Garcia!
(*) Immanuel Kant – Duits filosoof (1724-1804)
Nog meer inspiratie zoeken bij de BDSM-gemeenschap: de praktijk
Een mooi voorbeeld van omdenken? Nee, helemaal niet. Er is geen seksuele belevingsvorm meer bezig met consent dan BDSM. Zonder voorafgaande instemming zullen een dominante en onderdanige (seks)partner in dergelijke beleving zelden een geslaagd en bevredigend resultaat boeken voor beide partijen. Voor BDSM’ers is vooraf praten over wat je op erotisch-seksueel vlak lekker vindt, en ook wat je niet lekker vindt, een essentiële voorbereiding voor een spel dat een hoge scoringskans heeft op de succesladder. BDSM’ers praten niet alleen vooraf, ze spreken ook stopwoorden af die tijdens het spel ingezet en opgevolgd worden (sommigen maken zelfs heuse contracten op) én ze praten en verzorgen ook na (aftercare genoemd). Zo bekomen ze consent met de bedoeling het spel beter, veiliger en opwindender te maken.
In de BDSM/kinkgemeenschap is instemming van het grootste belang. Instemming wordt nooit geïmpliceerd; in de kinkgemeenschap wordt algemeen aangenomen dat instemming een belangrijk gespreksonderwerp tussen partners is en dat dit gesprek voortdurend plaatsvindt. ‘Ja’ zeggen tegen één activiteit betekent namelijk niet een ‘ja’ voor alle andere seksuele activiteiten.
Dit impliceert ook het inzicht in de tijdelijkheid en veranderlijkheid van consent. Het maakt dat voor BDSM’ers seks begint als het gesprek start over het wat, wanneer, waar en hoe. En dat gesprek gaat ook verder na de seks. Dit ontkracht ook de aanname dat praten over seks niet opwindend en spannend zou kunnen zijn. Door vooraf en nadien te praten over BDSM-seks is het seks met een voorspel én een naspel!
De erotische conversatie
En dat brengt Garcia bij haar pleidooi voor wat ze de ‘erotische conversatie’ noemt. Het gesprek dwingt de partners af te stappen van het ‘analfabetisme’ als het over seks gaat. Analfabetisme als in: ze weten niet hoe ze erover moeten praten, ze zijn beschaamd over hun verlangens en voelen zich schuldig. Elk gesprek over seks wordt een bouwsteen voor maatschappelijke omwenteling, door taal te leren geven aan onze seksuele verlangens. BDSM’ers checken voortdurend hoe iets ervaren wordt, of het nog wel leuk is of niet; zetten een spel stop als het niet kloppend blijkt met wat vooraf afgesproken werd; schrijven spelverslagen nadien. Garcia stelt dat seks zou moeten gaan over beleefdheid en respect. En die maken dat seks veel leuker en bevredigender kan worden. Jezelf geven en die generositeit terugkrijgen zou het ultieme doel moeten zijn!
Garcia concludeert dat vooral heteroseksuele mannen (die vaak meer macht hebben dan hun vrouwelijke partners) hierin een grote verantwoordelijkheid dragen. Zij kunnen een sfeer scheppen waarin vrouwen kunnen onderzoeken wat ze willen en hoe ze die wil kunnen uiten. Ze stelt dat: “With great power comes great responsibility!”
Tot daar Garcia’s mening.
Stichting Seks in je Praktijk is van mening dat de visie van Garcia behoorlijk ingekleurd werd door hoe Franse mannen naar seks, vrouwen en consent kijken. Deze paternalistische visie herkennen we minder in Nederland en België. Wij zijn van mening dat het een zaak is van beiden, in eender welke combinatie van geslacht en/of gender. Iedereen heeft daarin een eigen verantwoordelijkheid te dragen. Het is onze taak als hulpverleners om de erotische conversatie aan te moedigen en om bij te dragen aan het taal geven aan seksuele wensen en verlangens.
Team Stichting Seks in je Praktijk – december 2023