Inleiding
Binnen de BDSM-beleving neemt pijn en het spelen met pijn vaak een belangrijke positie in. Voor buitenstaanders is dit meestal onbegrijpelijk. Waarom zou je je in godsnaam laten pijnigen door iemand anders? Welk plezier vind je erin om iemand pijn toe te brengen? Dit onbegrip leidt bij behandelaren vaak tot bias in de hulp- en zorgverlening en geeft wel eens aanleiding tot pijnlijke misverstanden of foutieve conclusies. Dit artikel probeert meer duidelijkheid te scheppen in het waarom mensen dit opzoeken.
Soorten pijn en pijnervaring
Pijn is een signaal van ons lichaam dat daarmee aangeeft dat er één of andere vorm van weefselschade is of kan ontstaan.
Eigenlijk zijn er dus 2 soorten van pijnervaringen: 1 die ons vertelt dat er schade opgetreden is en 1 die ons vertelt dat er mogelijks schade kan optreden. (resp. de sensorische/zintuigelijke en de emotionele ervaring.) Simpelweg zou je kunnen stellen dat ons lichaam ofwel een signaal geeft: “Let op, want er loopt iets mis.”, ofwel: “Let op, er kan iets gaan mislopen.”
Hoe elk mens pijn ervaart hangt van heel veel zaken af en is sowieso altijd individueel bepaald. De een kan meer hebben dan de ander. Sommige mensen hebben zeer regelmatig pijn en zijn eraan “gewend”; anderen ervaren pijn maar sporadisch en zullen er dan vlugger door opgeschrikt worden. Pijnervaring hangt ook nauw samen met de context waarin we die pijn voelen. Bijv. we zullen pijn in een vinger heel anders gaan interpreteren dan in de hartstreek. Of als pijn gepaard gaat met zichtbare weefselschade (bijv. een bloedende wond), zullen we daar anders mee omgaan dan wanneer er geen verband is tussen wat we voelen en wat we kunnen zien (bijv. buikkrampen). Er is pijn die dragelijk is; andere pijn is slechts kort, of zelfs helemaal niet, dragelijk (bijv. tandpijn versus spierpijn). De pijnervaring is dus lastig te objectiveren.
Maar pijn kent nog veel andere oorzaken. Er is pijn die geen directe oorzaak heeft (bijv. fantoompijn aan een geamputeerd lichaamsdeel), of pijn die geen fysieke oorzaak heeft (bijv. afwijzing of vernedering), of pijn die je “aan ziet komen” (bijv. tijdens zware sportinspanningen of bij vechtsporten.) Meestal is pijn ongewenst, maar soms kan die ook gewenst zijn (bijv. bij het oprekken van spieren bij atleten of dansers om grenzen te verleggen, bij zelfkastijding in het kader van een geloofsbeleving, bij zelfverwonding om een vorm van “bevrijding” te bekomen).
En … er is ook pijn die fijn is. Pijn die we koppelen aan genot. Hier betreden we volop het terrein van BDSM en het masochistische component dat daar deel van uit kan maken. Dit artikel gaat specifiek over pijntoediening en -beleving binnen een BDSM-context. We hebben het dan zowel over fysieke pijn (de sensorische/zintuigelijke) als de psychische pijn (de emotionele). In een BDSM-spel gaan deze vaak hand in hand, maar ze kunnen ook afzonderlijk beleefd worden. Het hangt er maar van af waar diegene die ondergaat op kickt.
Wat maakt dat pijn als fijn kan ervaren worden?
Hersenen en conditionering
Dat fysieke pijniging ook fijn bevonden kan worden valt neurologisch te verklaren. De gebieden in de hersenen die pijn en plezier/genot beoordelen, hebben een soortgelijke werking, en werken op elkaar in. Ook klassieke conditionering (*) helpt om de combinatie pijn/genot als lustvol te ervaren.
(*) Conditionering is in de psychologie een verzamelterm voor leerprocessen waardoor een organisme zich aanpast aan de omgeving. Geconditioneerd gedrag verwijst letterlijk naar gedrag dat in functie staat van condities of omgevingstoestanden, met andere woorden van de context. Bij meer ervaren BDSM-spelers komt deze conditionering ook tijdens het spelen aan de orde.
Bij bepaalde soorten BDSM-spelen wordt de pijnbeleving langzaam opgebouwd en de sadist/Dominant zal daarbij een arsenaal aan seksueel prikkelende attributen aanwenden, gaande van vibrators tot zwepen, of strelende handen en tepelklemmen. Op die manier wordt er iets aangenaams gekoppeld aan iets dat minder aangenaam is, zodat de pijn na een tijdje ook als aangenamer ervaren wordt. Wetenschappers noemen dit de Hedonic Flip of Hedonistische reflex.
Chemische processen
Pijn, of in bredere zin lijden, is wat de masochist/sub opzoekt, als grenservaring van de eigen lichamelijkheid. De stimulans die van pijn uitgaat is die van een (zinnelijke) waardering van het ontbreken van de pijn. Sterk uitgedrukt: wie voelt hoe het is om te sterven, waardeert het leven des te meer. Levensdrift en doodsdrift (de termen die Freud eraan gaf) worden tegen elkaar uitgespeeld en hebben voor de masochist een (erotisch) stimulerende werking.
Het genot van pijn haalt een masochist uit de aanmaak van endorfine in het lichaam. Endorfine is een neurotransmitter (een overdrachts- of signaalstof die zenuwimpulsen overbrengt tussen zenuwcellen). Dit natuurlijke chemische proces, wat mensen beschermt voor te heftige pijnen (te vergelijken met de werking van opiaten), is tevens een proces dat door een masochist als prettig wordt ervaren en dat zelfs verslavend kan werken.
Als ons lichaam pijn ervaart, gaat het dit signaal als bedreigend ervaren (overlevingsmechanisme) en reageren door de versnelde aanmaak van adrenaline (ook wel epinefrine genoemd). Dat is een hormoon en neurotransmitter die ons in staat stelt de “pijn te bestrijden”. Adrenaline maakt ons lichaam klaar om de oorzaak van pijn te gaan bevechten of ervoor te vluchten. De ademhaling en hartslag versnellen, er wordt extra glucose (energie) vrijgemaakt, de bloeddruk stijgt, de pupillen vergroten, er ontstaat een verhoogde alertheid, enz. Kortom, het lichaam stelt alles in het werk om te overleven. Te lage concentraties kunnen verstarring (verstijven) tot gevolg hebben; te grote en langdurige concentraties kunnen ernstige schade veroorzaken, en soms ook resulteren in een verslaving.
Bij de gelijktijdige aanmaak van grote hoeveelheden endorfine én adrenaline, die in het bloed vrijkomen als gevolg van de pijn die wordt toegebracht, kan men zelfs in een soort trance raken. Tijdens deze trance wordt pijn niet meer bewust waargenomen en raakt men in een diepontspannen toestand, waarin het reactievermogen vertraagt en praten of nadenken nauwelijks of niet meer mogelijk is. In een diepe trance kunnen verschijnselen optreden alsof men aan het trippen is.
Ter vergelijking; de runners high, het gevoel dat duursporters hebben bij extreme inspanningen waarbij pijn optreedt. Kan als gewenst ervaren worden om fysieke grenzen te kunnen verleggen.
Voor een goed verloop in de aanmaak van endorfine en adrenaline is een adequate dosering van de pijn nodig. Een vinger tussen de deur steken zal dus niet het gewenste prettige effect geven. Afkickverschijnselen van de endorfines openbaren zich vrij snel na een pijnspel, door middel van koude rillingen en schokken door het lichaam.
Het genieten van pijn is voor veel masochisten vaak alleen mogelijk in combinatie met seksuele stimulatie en/of situeert zich binnen een context van een emotionele verbinding. Men geniet niet van pijn door andere oorzaken, zoals Freud heeft gesuggereerd. Anders gezegd wil de masochist dat de pijn uit liefde wordt toegebracht, en is het genot van de ander hierin erg belangrijk (dan wel noodzakelijk). Of kort samengevat: “Ik zal de pijn die jij toebrengt trotseren omdat ik weet dat ik er jou een plezier mee doe en omdat ik weet dat de pijn gevolgd zal worden door genot.”
Is “houden van pijn” nu zo afwijkend?
Je hoeft niet noodzakelijk een BDSM-liefhebber te zijn om fysieke pijn als fijn te ervaren. Heel wat mensen zoeken pijn bewust op, laten zich graag pijn doen of doen zichzelf graag pijn. Denk bijv. aan mensen die tijdens het vrijen met hun nagels in iemands rug krassen of die hun nagels in zichzelf zetten tijdens een orgasme. Mensen die dit doen ervaren extra seksuele opwinding of willen hun partner extra opwinding bezorgen.
Ook “emotionele” pijn wordt vaak opgezocht. Vernedering, afhankelijkheid, overgave aan de wil van de ander, … kunnen vaak erotiserend werken. Bijv. dingen doen in opdracht van een ander, of op een plek waar je betrapt kan worden, of toelating moeten krijgen om klaar te komen, of in een bepaalde outfit moeten rondlopen, of onderworpen worden aan keuring of (medische) handelingen. De lijst is quasi oneindig en is ook vaak fetisj-gerelateerd.
Is “houden van pijn” gevaarlijk?
Ja, dat kan het zijn, als:
– de pijn schade berokkent aan weefsels of emotionele schade veroorzaakt
– als die fysieke schade dermate ernstig is dat er medische hulp nodig is
– als de emotionele schade dermate groot is dat er psychologische hulp nodig is
– als diegene die de pijn veroorzaakt niet de instemming heeft van diegene die de pijn ondergaat
– als de reden om pijn te ontvangen of zichzelf toe te brengen van (auto)destructieve of psychopathologische aard is
– als iemand steeds meer pijn nodig heeft om een bepaalde manier van bevrediging te vinden.
Nee, dat is het niet, als:
– de pijn geen (blijvende) schade berokkent aan weefsels of emotionele schade veroorzaakt
– als die fysieke schade niet dermate ernstig is dat er medische hulp nodig is
– als de emotionele schade niet dermate groot is dat er psychologische hulp nodig is
– als diegene die de pijn veroorzaakt wel degelijk de instemming heeft van diegene die de pijn ondergaat
– als de reden om pijn te ontvangen of zichzelf toe te brengen niet van (auto)destructieve of psychopathologische aard is
– als iemand niet steeds meer pijn nodig heeft om een bepaalde manier van bevrediging te vinden.
Waarom zijn er mensen die ervan houden pijn toe te dienen of te ondergaan?
De sadist/Dominant kan daar diverse redenen voor hebben:
– hij/zij bevredigt er de eigen behoefte mee (uitoefenen van macht, controle) en vindt er extra opwinding in
– hij/zij bevredigt er de behoefte van de masochist/sub (ondergaan van macht, uit handen geven van de controle) en die vindt er extra opwinding in
– het bereiken van een state of mind die ook wel Domspace genoemd wordt en waarbij gevoelens van opwinding, focus, “van de wereld zijn”, voldoening of bevrediging hoogtij vieren.
De masochist/sub kan daar diverse redenen voor hebben:
– hij/zij bevredigt er de eigen behoefte mee (ondergaan van macht, controle uit handen geven) en vindt er extra opwinding in
– hij/zij bevredigt er de behoefte van de sadist/Dominant (uitoefenen van macht, in handen nemen van de controle) en die vindt er extra opwinding in
– het bereiken van een state of mind die ook wel subspace genoemd wordt en waarbij gevoelens van opwinding, rust, “van de wereld zijn”, voldoening of bevrediging hoogtij vieren.
Als sadistische en masochistische wensen mekaar vinden, en als er vooraf doorgesproken consensus over bestaat kan er veel en zijn deze wensen niet a priori uitingen van psychopathologische gedrag. Binnen een gezonde BDSM-beleving bevredigen mensen hun – blijkbaar tegenstrijdige – maar in werkelijkheid complementaire behoeften en verlangens. De een kan niet zonder de ander.
Wanneer blijft pijn ook fijn?
Daar zijn een aantal essentiële en bijzonder belangrijke voorwaarden voor nodig. De volgende tips zijn vooral bedoeld voor praktizerende BDSM’ers, maar ze kunnen door behandelaren ook als aandachtspunten en gespreksonderwerpen gehanteerd worden.
1. Weten wat de ander wenst
Dit is de meest essentiële voorwaarde als je met “pijn gaat spelen”! Wie meer hierover wil lezen kan dat hier doen: http://www.stichtinginfobdsm.eu/informatie/bespreek-je-behoefte-de-streepjescode/
2. Weten wat je doet en hoe ver je kan gaan
Of je nu met je handen, met zwepen, met knijpers, met touwen of met messen werkt, het is zaak die attributen goed te “beheersen”. Volg workshops, kijk goed naar spelende BDSM’ers, oefen je in (waarom ook niet op jezelf?) zodat je weet hoe je iets hanteert, welke gevolgen er kunnen optreden, hoe je een gewenst effect bereikt én behoudt.
3. Beseffen dat pijn de brenger is van genot voor je partner
Als met een “zuivere” masochist speelt, dan is de pijn op zich al de beloning, het genot. Als je partner dat niet is, dan zal je pijn best hanteren als de brenger van genot. Je gebruikt pijn dan als uitsteller of aankondiger van genot.
4. Goed observeren, bevragen en bijsturen
Zoals we al eerder schreven zijn de gevolgen van pijn niet altijd meteen duidelijk vast te stellen of met het blote oog te zien. De gelaatsuitdrukking of lichamelijke reacties van een sub observeren kan al veelzeggend zijn, maar de sub bevragen is vaak nog verstandiger. Kijk ook welke sporen op de huid verschijnen en leer deze correct te interpreteren. Je acties dienen daarop aangepast en/of bijgestuurd te worden. Na het spel napraten is altijd aan te raden.
5. Weten hoe je in kan grijpen als de pijn te fel wordt
Dat kan door meteen te stoppen met wat je deed, door de pijn minder hard toe te brengen of meteen met (fysieke) pijnbestrijding te starten. Dit laatste kan bijv. ook door over te schakelen naar genot.
6. Weten wat te doen als er schade opgetreden is
EHBO-technieken onder de knie hebben kan bijzonder nuttig zijn, maar daar is niet meteen iedereen mee vertrouwd. Soms kan het aangeraden of zelfs noodzakelijk zijn om medische hulp in te roepen. Nog beter is bijv. een hulp- of zorgverlener op voorhand informatie te vragen wat kan en wat niet. En wat je best doet als iets misliep. Vergeet ook niet dat er naast fysieke ook psychische schade kan ontstaan. Er bestaan kink-friendly-hulpverleners die meteen zullen begrijpen waarom je de vraag stelt of wat er gebeurd is. Die kan je bijv. hier https://www.seksinjepraktijk.eu/informatie/bdsm-vriendelijke-zorgverlenerslijst-vlaanderen/ vinden. Je kan maar beter open kaart spelen met elke behandelaar alvorens die een verkeerde conclusie trekt en er de politie bij betrekt. Als er wat misliep, ga dan ook samen hulp zoeken; dat lost meteen alle mogelijke misverstanden op én zal het wederzijds respect ongetwijfeld doen groeien.
7. Je verantwoordelijkheid nemen als het misgelopen is
Als Dominant – maar ook als sub – draag je een stuk van de verantwoordelijkheid bij het pijnspel. Als de Dominant zich niet aan de afspraken gehouden heeft en over je grenzen is gegaan, of als jij als sub geen stopwoord hebt gebruikt, of je aan je Dominant vergeten bent op voorhand wat over jouw specifieke grenzen te vertellen. Het nemen van wederzijds verantwoordelijkheid bevordert de binding tussen sub en Dom. Het ontbreken ervan zal meestal een einde maken aan de relatie.
Sebastianus
Overname van deze tekst kan na goedkeuring van de webbeheerder en mits degelijke bronvermelding.